تاریخ بازار سهام ایران (۳)

با اجرای برنامه گسترش مالکیت صنعتی توسط ۱۲ شرکت در آذرماه ۱۳۵۲، تعداد سهامداران بورس اوراق بهادار تهران از ۲۷۶۰ نفر به ۹۱۳۵ نفر رسید که ۴۲۰۰ نفر از آنها جزو کارگران بودند و ۴۹۳۵ نفر از آنها از طریق بورس مالک سهام شدند. به طور کلی اصل گسترش مالکیت صنعتی اهداف زیر را دنبال می کرد: ۱. مشارکت هر چه بیشتر مردم در امور اقتصادی، ۲. جمع آوری سرمایه های پراکنده و کوچک برای بکار گرفتن در کارهای بزرگ، ۳. جلوگیری از ایجاد فئودالیسم صنعتی، ۴. توسعه فعالیت های بورس سهام و اوراق بهادار از طریق عرضه سهام واحدهای صنعتی در بورس. در سال ۱۳۵۲ از ۱۰۰۵ واحد صنعتی بزرگ کشور، ۱۴۴ شرکت قابل عرضه از طریق بورس و اعطای سهام به کارگران بودند. در عین حال به علت اجرای برنامه گسترش مالکیت صنعتی، استقبال مردم از خرید سهام در حال افزایش بود. بدین ترتیب بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۵۲ از نظر پذیرش شرکت ها و حجم معاملات گامی به جلو برداشت و اجرای برنامه گسترش مالکیت صنعتی فضای امیدوارکننده تری برای آینده آن نمایان ساخت. در سال ۱۳۵۲ تعداد ۱۱ شرکت در بورس پذیرفته شد و جمع شرکت های پذیرفته شده به ۳۴ شرکت رسید. شرکت های پذیرفته شده در سال ۱۳۵۲ عبارت بودند از: دوچرخه و موتورسیکلت سازی، کمپرسور سازی، ارج، بانک صنایع ایران، ریسندگی و بافندگی ری، بانک شهریار، بانک توسعه و سرمایه گذاری ایران، بانک ایران و هلند، اتومبیل سازی خاور، صنایع بسته بندی ایران و نساجی مازندران. در سال ۱۳۵۲ موضوع ایجاد بورس در شهرستان ها مطرح شد. سیاست واگذاری سهام بنگاه های تولیدی به عموم مردم و استقبال از معاملات انواع اوراق بهادار سبب طرح موضوع توسعه فعالیت بورس در سطح کشور شده بود. ارزش معاملات سهام در سال ۱۳۵۲ نسبت به سال ۱۳۵۱ بیش از ۴ برابر افزایش داشت. در این سال همچنان علینقی فرمانفرمائیان به نمایندگی از بانک اعتبارات صنعتی عضو هیأت مدیره سازمان کارگزاران بورس بود. 

بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۵۳ از تحرک و رونق مطلوبی برخوردار بود. در این سال حجم معاملات سهام و اوراق قرضه در مقایسه با سال قبل حدود ۴ برابر افزایش نشان می داد. تعداد سهامداران شرکت های فعال در بورس در پایان سال ۱۳۵۳ به ۴۵ هزار و ۷۳۱ نفر افزایش یافت. در این سال با پذیرش ۹ شرکت جدید، مجموع شرکت های پذیرفته شده به ۴۳ شرکت رسید. گروه صنعتی پارس، کارخانجات پولادسازی شهریار، ریسندگی و بافندگی شهرضای جدید، بانک داریوش، بانک ساختمان، مخمل و ابریشم کاشان، سرمایه گذاری البرز، توسعه صنایع بهشهر و کاغذ پارس۹ شرکت پذیرفته شده در بورس سال ۱۳۵۳ بودند. ارزش معاملات بورس در سال ۱۳۵۳ نزدیک به ۴ برابر ارزش معاملات در سال ۱۳۵۲ بود. میانگین بازده شرکت ها در بورس ۱۲ درصد و سود سالانه سپرده بانکی ۹.۵ درصد بود. 

در سال ۱۳۵۴ مردم علاقه زیادی به انجام معاملات در بورس نشان دادند. به همین علت بستر مناسبی برای پذیرش هر چه بیشتر شرکت ها و عرضه سهام آنها به مردم فراهم آمده بود. مردم با مالکیت سهام، علاوه بر آشنایی بیشتر با فعالیت های بورسی، تمایل به خرید و فروش سهام پیدا کردند. در خرداد سال ۱۳۵۴ اعلام شد که دولت قصد دارد در طرح واگذاری سهام، سهام واحدهای سودده را برای فروش به کارکنان و عموم مردم عرضه کند. همچنین موضوع تضمین حداقل سود ۷ درصدی برای این شرکت ها به عنوان عامل تشویقی در خرید سهام مطرح گردید. بر این اساس تعداد سهامداران شرکت های فعال در بورس به ۷۱ هزار و یک نفر در پایان سال ۱۳۵۴ افزایش یافت. در این سال با پذیرش ۱۶ شرکت، تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس به ۵۹ شرکت بالغ گردید. اسامی شرکت های پذیرفته شده در بورس سال ۱۳۵۴ عبارتند از: یزدباف، کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال، صنعتی آما، انبارهای عمومی ایران، بانک گسترش خزر، بانک گسترش آذربایجان، بانک ایران و عرب، بانک پارس، بانک کار، آلومتک، پارس الکتریک، سرمایه گذاری ملی ایران، سپنتا، روغن نباتی پارس، علاالدین ایران و بانک بین المللی ایران. حجم معاملات در سال ۱۳۵۴ نسبت به سال قبل حدود ۶۵ درصد افزایش نشان می داد. مقدمات عضویت ایران در فدراسیون بین المللی بورس های جهان (World Federation of Exchanges (WFE در سال ۱۳۵۴ به انجام رسید. اعضای اصلی فدراسیون بین المللی بورس ها در آن سال عبارت از بورس های بروکسل، آمستردام، لوکزامبورگ، پاریس، وین، سوئیس، ژوهانسبورگ، کانادا، کپنهاک، آلمان، مادرید، ایتالیا، توکیو، نیویورک و لندن و اعضای وابسته شامل بورس های استرالیا، استکهلم، هنگ کنگ، بلژیک، اوزاکا و امریکا بودند. 

در سال ۱۳۵۵ فعالیت های بورس چه از نظر پذیرش شرکت ها و چه از نظر معاملات به علت اجرای برنامه گسترش مالکیت واحدهای تولیدی از رونق قابل توجهی برخوردار بود. چنان که ۹۰ درصد از کارگران که بیش از ۳ سال سابقه استخدامی داشتند، با استفاده از تسهیلات دولتی، سهام خریداری کردند. تعداد کارگرانی که به آنها سهم تعلق گرفت، حدود ۵۰ هزار نفر بود. فروش سهام به کشاورزان نیز از طریق شرکت های تعاونی روستایی انجام می شد. در پایان سال ۱۳۵۵ تعداد سهامداران فعال در معاملات بورس ۱۰۶ هزار و ۳۴۴ نفر بود که نسبت به سال قبل ۴۹.۸ درصد رشد نشان می داد. در سال ۱۳۵۵ تقاضای پذیرش ۱۷ شرکت در فهرست بورس پذیرفته گردید و تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس پایان سال ۱۳۵۵ به ۷۶ شرکت رسید. اسامی شرکت های پذیرش شده در بورس سال ۱۳۵۵ بدین قرار است: جنرال تایر و رابر ایران، تولیدی و صنعتی ایران و غرب، سرمایه گذاری بانک های ایران، سیمان فارس و خوزستان، الکتریک استورج باطری ایران، بانک گسترش خوزستان، قند ثابت خراسان، دیروپ ایران، هاویلوکس، بانک تجارت خارجی ایران، چیت سازی بهشهر، ریسندگی و بافندگی کاشان، لبنیات پاک، قند نقش جهان، پشم شیشه ایران، تولید و تصفیه روغن و تولیدی فیلور. حجم معاملات بورس طی سال ۱۳۵۵ در مقایسه با سال قبل حدود ۱۱۲ درصد افزایش داشت. از نظر مبلغ معاملات سهام در سال ۱۳۵۵ نسبت به سال قبل، حدود ۹۶ درصد افزایش داشت. آئین نامه معاملات بورس تهران شامل ۳۴ ماده و ۱۰ تبصره نیز در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۵۵ به تصویب شورای بورس رسید.

سال ۱۳۵۶ دهمین سال فعالیت بورس اوراق بهادار در ایران به شمار می رفت. طی دوره ۱۰ ساله تعداد شرکت های پذیرفته شده از ۶ شرکت به ۱۰۲ شرکت افزایش یافت. اسامی ۲۶ شرکت پذیرفته شده در سال ۱۳۵۶ بورس بدین شرح است: صنایع فلزی ایران، اونیورسال، پلاستیک شاهین، سرمایه گذاری گروه صنعتی ملی، ساسان، لامیران، کارتن ایران، پارس سادولین، بانک اعتبارات صنعتی، خوراک دام پارس، ایران مرینوس، پلاستیران، شیمیایی و صنعتی رنگین، بیسکوپرس، بیمه ساختمان و کار، افست، مفتول سازی شهریار، بیمه ایران و امریکا، آتمسفر، نساجی شاهی، سیمان شرق، پارس سرام، فیبر ایران، بانک فرهنگیان ایران، سوپر رنگ و الکتریک ایران رشت. سهامداران بورس در سال ۱۳۵۶ تعداد ۴۳۲ هزار و ۲۹۳ نفر را شامل می شدند. معاملات بورس در سال ۱۳۵۶ حدود ۱۶ درصد نسبت به سال ۱۳۵۵ رشد داشت. در فروردین سال ۱۳۵۶ با هدف حمایت از سرمایه های کوچک و جلب آن ها به بورس آئین نامه معاملات تدوین و تصویب شد. همچنین بورس اوراق بهادار تهران از اوایل سال ۱۳۵۶ اقدام به انتشار نشریه ای هفتگی کرد که ضمن تجزیه و تحلیل معاملات، از نظر آموزشی نیز برای سرمایه گذاران موثر بود. 

فعالیت بورس در سال ۱۳۵۷ به دو دوره ۶ ماهه تقسیم می شد. در ۶ ماهه اول وضع معاملات عادی و پر رونق بود، اما در ۶ ماهه دوم تعداد روزهای فعالیت آن به علت اعتصابات و تعطیلات، بسیار محدود بود. بدین ترتیب معاملات ۶ ماهه اول بورس که به چند برابر معاملات انجام شده در مدت مشابه سال قبل بالغ شده بود، در ۶ ماهه دوم سال کاهش را به ثبت رساند. در سال ۱۳۵۷، سه شرکت جدید به بورس راه یافت: قند مرودشت، گچ تهران و کشتیرانی ملی آریا. با احتساب این ۳ شرکت، تا پایان سال ۱۳۵۷ نام ۱۰۵ شرکت در فهرست شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران درج گردید. در عین حال نوسانات قیمت سهام در ۵ ماهه اول سال ۱۳۵۷ عادی بود، اما از شهریورماه سیر نزولی آن آغاز شد. با این حال حجم معاملات سهام در سال ۱۳۵۷ از رقم مشابه در سال قبل بیشتر بود. در این سال سهام ۸۷ شرکت از طریق بورس مورد معامله قرار گرفت که ۲۸ شرکت با افزایش قیمت و ۴۲ شرکت با کاهش قیمت مواجه شدند و قیمت سهام ۸ شرکت دیگر در پایان سال نسبت به سال قبل تغییری نشان نمی داد. در جلسه مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۵۷ نسبت به شرکت نماینده بورس تهران در جلسه مجمع عمومی فدراسیون جهانی بورس ها و تبدیل عضویت بثرس تهران از وابسته به پیوسته در فدراسیون مزبور بحث شد و مقرر گردید که دبیرکل در جلسه مجمع عمومی آن سال که در کشور برزیل تشکیل می شد، شرکت نماید. یوسف خوش کیش، احمد کورس، ابوالقاسم خردجو و جلیل شركاء از جمله اعضای شورای بورس در سال ۱۳۵۷ بودند. 

منبع

کشاورزنژاد، شهلا - سعیدی، علی (۱۳۹۵) تاریخ بازار سرمایه ایران (۱۳۶۷-۱۳۱۵)، تهران: انتشارات بورس.