کارویژه های فلسفه امروزین نزد آلن بدیو

آلن بدیو Alain Badiou متولد ۱۹۳۷ در رَباط مراکش، در دهه ۱۹۵۰ در دانشسرای عالی پاریس تحصیل کرد. از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۹ به مدت سی سال در دانشگاه ونسان سن دنیس پاریس تدریس و پس از آن با عنوان استاد دپارتمان فلسفه به دانشسرای عالی پاریس بازگشت. او اکنون در کالج بین المللی فلسفه، مشغول به تدریس درس گفتارهای عمومی درباره طیف گسترده ای از موضوعات است. در عین حال او به همراه سیلون لازاروس و ناتاشا میشل هسته اصلی ارگانیزاسیون پلیتیک را تشکیل می دهند. سازمانی که به مداخله مردمی مستقیم در طیف وسیعی از مسائل شامل مهاجرت، کار و ... می پردازد. بدیو به عنوان یکی از خلاق ترین فلاسفه فرانسوی، منتقد صریح مکتب پست مدرن است. در عین حال فلسفه او در جست و جوی پتانسیل های نوآوری رادیکال و ریشه ای در هیئت تحول در هر وضعیتی است. همچنان که بدیو در مهمترین اثرش وجود و رخداد به تفصیل توضیح می دهد، حقایق فرآیندهایی هستند که در یک زمان و مکان مشخص در دل یک وضعیت خاص آغاز می شوند و تغییر آن وضعیت را بر طبق شکل های جدیدی از اصول برابری خواهانه پی می گیرند. بنابراین می توان عام ترین هدف بدیو را تلاش در جهت کشف و آشکار ساختن پتانسیل های ابداع ریشه ای و تحول آفرین در هر وضعیت توصیف کرد. هر ابداعی از این دست فقط با قسمی گسست استثنایی از وضع موجود یعنی با رخداد آغاز می شود.

بدیو به طرز جالبی مجموعه ای متنوع از عناصر استدلالی را به کار می گیرد: فلسفه، منطق، ریاضیات و نظریه مجموعه ها و به نحوی سرنوشت ساز حقیقت را با تاریخ و سیاست و با سوژه و رخداد پیوند می دهد. سه اصطلاح اصلی بدیو در آثارش عبارتند از: تاریخ، رخداد و سرمدیت. بدیو ضمن تایید امکان عقلانی هستی شناسی، معتقد است که ریاضیات آن هم در قالب نظریه مجموعه ها از عهده این کار بر می آید. نظریه مجموعه ها مقاصد هستی شناسی ساده بدیو را منعکس می کند، زیرا چارچوبی بنیادی ارائه می کند که همه فرض های توجیه ناپذیر را کنار می گذارد. مجموعه ها یا کثرتی از کثرت ها شامل موارد محدودی از مجموعه تهی است. حال، اگر بار هستی شناسی را از فیلسوف بستانیم، مهمترین کارش می شود اندیشیدن به استثنای هستی، یعنی رخداد. رخداد به معنای ظهور محض، چهار ساحت اندیشه یعنی علم، سیاست، هنر و زندگی عاشقانه را در می نوردد. بر این اساس چهار نوع نظام حقیقت شامل هنر، عشق، علم و سیاست وجود دارد که با چهار سوژه هنری، عاشقانه، علمی و سیاسی متناظرند. رخداد نیز امر نویی است که معرفت معمول ما را دچار گسست می کند. زیرا جلوه شدیدِ نمودِ چیزی است که توسط وضعیت، انکار شده است.

بدین ترتیب حقایق از فرض های رایج می گسلند و در اصطلاح سیاسی، تهدیدی برای روابط متداول است. حالت خاص حقیقت را می توان از طریق پیوندی که با مفهوم رخداد دارد دریافت. این نوع از گسست که حقایق را آشکار می سازد، رخداد نام دارد. با توجه به این که علم از نگاه بدیو، مکانی برای خلاقیت اساسی است، از تعریف مورد نظر بدیو این حقیقت به دست می آید که رخداد علمی از مجموعه موجود دانش و نظریه فراتر می رود و حقایق توسط سوژه ها به جای کشف شدن، ساخته می شوند. با پایبندی به رخدادهای خاص است که انسان ها از فردیت خودشان فراتر می روند تا به سوژه های حقیقی تبدیل شوند: سوژه چیزی جز پایبندی فعال به رخداد حقیقت نیست. معنای آن این است که سوژه یک حقیقت است.

رخداد سیاسی همواره نسبت به شرایط معمول جنبه ابتکاری دارد. بدیو سیاست اصیل را چیزی بیش از مدیریت امور روزمره می داند. چیزی بیش از واسطه برای تعارض های موجود که در نهادهای پارلمانی مربوط به لیبرال دموکراسی رایج است. حقیقت سیاسی بنا بر اصطلاح شناسی بدیو تنها در گسست بنیادین از اوضاع موجود شکل می گیرد. بر این اساس موضع بدیو عمل گرایی است. این موضع، بدیو را هر چه بیشتر با جریان های اراده باورانه سیاست پیوند می دهد که بر نقش قاطع اراده و نظم در تغییر موثر تاکید می کند.

آلن بدیو با تسلط سرمایه داری لیبرال در جهان مخالف است. تغییر سریع و فناورانه انسان و جهان توسط سرمایه داری، یک فرایند خود به خود است که پیامدهای آینده آن علی رغم ماهیت ناخواسته اش ممکن است به همان اندازه فاجعه های سیاسی گذشته ناگوار باشد. آنچه در معرض خطر قرار دارد چیزی جز آینده انسان به عنوان یک سوژه بالقوه نیست که توسط این فرایند به جایگاه یک حیوان خانگی تنزل می یابد. در واژگان بدیو انسان چیزی است که باید به دست انسان ساخته شود.

بدین ترتیب فلسفه آغاز و پایان اش این است: ابداع مسائل جدید. با توجه به این که میان قدرت و حقایق فاصله وجود دارد، رسالت فلسفه آگاهی بخشی به این فاصله است. فلسفه باید درباره فاصله ای که بدون مقیاس است بیندیشد و آن را روشن سازد یا مقیاس آن را ابداع کند. فلسفه می گوید باید درباره رخداد بیندیشیم و درباره تغییر زندگی تفکر کنیم. وظایف فلسفه با ملاحظه وضعیت ها عبارتند از: نخست، نور افکندن بر انتخاب های اساسی تفکر. همان طور که آلتوسر می گوید این گزینش ها همواره میان آنچه خوشایند است و آنچه ناخوشایند است شکل می گیرد. دوم اینکه باید فاصله را میان تفکر و حقایق روشن سازد، این فاصله را ارزیابی کند و بداند که آیا می توان از این فاصله عبور کرد یا خیر؟ سوم اینکه فلسفه باید ارزش رخداد را معین سازد و آن را مقابل جریان مداوم زندگی و محافظه کاری به کار برد.

مفهوم فلسفی که می توان آن را ابداع نامید همواره چیزی است که مساله انتخاب یا تصمیم، مساله فاصله یا شکاف و مساله امر استثنائی یا رخداد را به هم پیوند می دهد. ژرف ترین مفاهیم فلسفی به ما می گویند: اگر می خواهید زندگی تان معنا داشته باشد، باید رخداد را بپذیرید و در تصمیم خود قاطع باشید. فلسفه اگر و فقط به این شیوه فهمیده شود حقیقتا می تواند به تغییر وجود کمک کند. بر این اساس تعهدهایی سیاسی وجود دارند که فلسفه به آنها وضوح می بخشد. سیاست، تغییر وضعیت های جمعی را دنبال می کند و فلسفه می تواند بر مبنای نشانه های سیاسی عمل کند.

فلسفه تفکر درباره شکستن قراردادها است. تفکر از فرآیند شکاف در کلیت دانشی که شکل گرفته است قوام می یابد. امر کلی تنها می تواند از طریق ابداع یا بازآفرینی در سیر تفکر تجربه شود. کلیت حقیقی گزاره سیاسی را تنها می توان از طریق عملی که آن را به وجود می آورد، تجربه کرد.

هر امر کلی در رخداد ریشه دارد. گزاره رخدادی یکی از اقسام متنوعی است که وضعیت در آن شکل می گیرد. از دیدگاه منطقی بنیان آن واسطه ای است. با ثبت عمل است که گزاره رخدادی تحقق می یابد: عمل منطقی و کنش منطقی. رخداد به حقیقت یا بنیان مهمی می انجامد که منطق پیشین آن را به حوزه تصمیم ناپذیر و فاقد بنیان محدود کرده بود. اما برای اینکه این عمل امکان پذیر باشد، یکی از عناصر اعتبار مولفه های وضعیت را تغییر می دهد و بدین ترتیب به تدریج کل منطق وضعیت را تغییر می دهد.

فلسفه نزد آلن بدیو در پی ایجاد اتصالی بنیادین و ریشه ای میان تفکر و عمل، نظریه و کاربست و فلسفه و پراکسیس است. همان گونه که خود آلن بدیو نیز اشاره می کند فلسفه، خلق و آفرینش است. در عین حال بدیو فلسفیدن را نه تنها خلق مفاهیم بلکه تعریف مسائل می داند. مفاهیم محصول شرایط واقعی اند که به عمل و تاریخ پیوند خورده اند. فیلسوف برای فلسفیدن باید مفاهیم را دگرگون سازد، چرا که اندیشیدن با مفاهیم تثبیت شده به معنی محافظه کاری عافیت طلبانه در وضعیت تاریخی حاضر و عدم ارتقای چالش هاست. عاملی که وضعیت فلسفی را بر می سازد و فیلسوف را دعوت به دخالت می کند، گسستی است که باید اتخاذ کرد. وضعیت فلسفی هنگامی محقق می شود که بتوان از این راه به خلق مفاهیم در همین حد فاصل نائل شد. در این شرایط، فلسفه همزاد رخداد و استثناست.

منابع

بدیو، آلن (1387) بنیاد کلی گرایی: پل قدیس و منطق حقیقت، ترجمه مراد فرهادپور و صالح نجفی، ماهی.

بدیو، آلن (1387) اخلاق: رساله ای در ادراک شر، ترجمه بهپور باوند، چشمه.

بدیو، آلن (1394) این قرن، ترجمه فواد جراح باشی، بیدگل.

بدیو، آلن (1395) فلسفه و رخداد، ترجمه علی فردوسی، دیبایه.

بدیو، آلن (1395) مانیفست فلسفه، ترجمه علی فردوسی، دیبایه.

ژیژک، اسلاوی و آلن بدیو (1393) فلسفه در عصر حاضر، ترجمه جلیل محمودی، نقش و نگار.

فرهادپور، مراد و دیگران (1388) آلن بدیو: فلسفه، سیاست، هنر و عشق، فرهنگ صبا.