سال رویاهای خطرناک

کتاب سال رویاهای, خطرناک, نوشته اسلاوی ژیژک با ترجمه صالح نجفی و رحمان بوذری در ۱۰ بخش تنظیم شده است. ژیژک هدف خود را در این کتاب، شناسایی آنتاگونیسم و پیکار طبقاتی در جهان معاصر و پاسخ‌های احتمالی به بن‌بست موجود می‌داند. به اعتقاد ژیژک، سرمایه‎داری، یک نوع شکل‌بندی اجتماعی است که مشخصه‌اش عدم توازن ساختاری است. بر این اساس ژیژک در کتاب سال رویاهای خطرناک می کوشد به پیشبرد نقشه برداری شناختی از منظومه جهان معاصر کمک کند و پس از ارائه توصیفی کوتاه از ویژگی های اصلی سرمایه داری معاصر، طرحی کلی از خطوط اصلی ایدئولوژی مسلط به دست دهد، آن هم با تمرکز بر پدیده ها ی ارتجاعی و مشخصا شورش های پوپولیستی که در واکنش به تخاصم های اجتماعی سر بر می آورند. نیمه دوم کتاب به دو جنبش رهایی بخش بزرگ سال ۲۰۱۱ یعنی بهار عرب و جنبش اشغال وال استریت می پردازد و پس از آن، از خلال بحثی درباره سریال وایر(۱)، با این پرسش دشوار درگیر می شود که چگونه می توان با سیستم مبارزه کرد و به فرایند های پیشرفته و پیچیده آن دامن نزد. بدین ترتیب اسلاوی ژیژک در کتاب سال رویاهای خطرناک تلاش می‌کند که تفسیری از جنبش‌های شکل گرفته در چند سال اخیر بدست دهد، از اشغال وال ستریت که به بیشتر شهر‌ها و مراکز مالی اروپا نیز کشیده شد تا بهار عربی که شامل انقلاب‌های دموکراتیک و جنگ‌های چندساله‌ی داخلی‌‌ست‌ و تا جریان راستگرایی جدید در اروپا. به باور ژبژک وقایعی مانند جنبش اشغال وال استریت و بهار عربی و تظاهرات در یونان و اسپانیا و نظایر آن را باید نشانه هایی از آینده تعبیر کرد. از سوی دیگر ژیژک پیامد افزایش بهره‌وری بر اساس رشد تصاعدی معلومات جمعی را در تغییر نقش بیکاری می داند. به باور ژیژک فقط امروز که کار غیرمادی به شکل مسلط کار بدل‌شده می‌توان از امکان عینی سرنگونی انقلابیِ نظم موجود سخن گفت. این کارِ غیرمادی بین دو قطب مختلف گسترش می‌یابد: کار نمادین فکری (شامل تولید ایده‌ها، کدها، متن‌ها، برنامه‌ها، اعداد و...) و کار عاطفی (کارهایی که با عواطف و تأثرات جسمانی ما سر و کار دارد، از کار پزشک تا پرستار بچه و خدمه پرواز). امروزه کار غیرمادی، هژمونیک شده است. بدین قرار، آنچه ظاهر می‌شود قلمرو تازه پهناوری از امور مشترک است: معلومات مشترک، فرم‌های تعاون و ارتباط و غیره که دیگر در قالب مالکیت خصوصی نمی‌گنجند. چرا که در تولید غیرمادی، محصولات دیگر نه اشیای مادی بلکه خودِ مناسبات اجتماعی جدید بین افراد هستند. به‌طور خلاصه، تولید غیرمادی، مستقیما زیست‌سیاسی است: یعنی تولید حیات اجتماعی است. ژیژک در کتابِ حاضر پس از طرح توصیفِ مختصری از ابزار‌های اصلی در سرمایه‌داری امروز، با ارائه‌ی خطوط کلی از ایدئولوژیِ هژمونیک آن ادامه‌ می دهد و بر این پدیدار‌های ارتجاعی و مشخصاً شورش‌های پوپولیستی تمرکز کرده است که در واکنش به آنتاگونیسم‌های اجتماعی برآمده‌اند. به اعتقاد ژیژک وقایع سال ۲۰۱۱ بیانگر و پیام دهنده  درک  یک واقعیت سیاسی جدید است: مدینه فاضله ای که جهانیان  از سرمایه داری  وحشی انتظارش را داشتند دروغی بیش نبود و دراعتراض به این دروغ بزرگ، هجوم انسان ها به خیابان های مختلف در سراسر کره زمین به ویژه در جهان غرب به شکل مردم علیه سرمایه داری و در جهان عرب به صورت مردم علیه بی عدالتی و ظلم و ستم به وقوع پیوست. بدین ترتیب مردم بیرون آمده امید به عدالت اجتماعی داشتند، گرچه تعدادی از آنها حالا در سرشماری مردگان قرار گرفته اند. از سوی دیگر این کتاب نگاه قوی و عمیق فلسفی به واقعیت های موجود جهانی دارد و هدف از طرح این موضوع را امیدواری  به نجات از واقعیت موجود جهانی می داندکه در آن زندگی می کنیم. ژیژک می نویسد: در حال حاضر دنیا از موضوع جهانی شدن به جنگ های داخلی سمت و سو داده شده  است آن هم به نحوی که میلیون ها نفر از مردم جهان در درحیطه این خشونت قرار گرفته اند. ژیژک با اشاره به  علائم موجود و روشن نشان می دهد که جهان در دوره طلاق قریب الوقوع بین دمکراسی و سرمایه داری وحشی قرار گرفته است . به طور کلی محور نوشته های اسلاوی ژیژک، زندگی سوژه در جهانی است که از وجوه مختلف تحت سلطه سرمایه داری متأخر یعنی سرمایه داری لیبرال و دچار سوژه زدایی است. ژیژک می کوشد از وجوه مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زندگی سوژه تحت سلطه را بررسی کند تا راه برون شد از چنین بن بستی را نشان دهد. وی نوک تیز پیکان انتقاداتش را متوجه ایدئولوژی دموکراسی لیبرال می کند و آن را به چالش می کشد. ژیژک در عین حال تقابل بین پوپولیزم راست و رواداری لیبرال را تقابلی کاذب می داند چرا که ما با دو روی یک سکه سر و کار داریم. بر حسب نظریه ژیژک هژمونی یا فرادستی لیبرال – دموکراتیکِ امروز به مدد گونه ای نانوشته حفظ می شود. در پایان مروری می کنیم بر عناوین کتاب سال رویاهای خطرناک که از طریق نشر هرمس منتشر شده است: فصل اول – مقدمه: ورنم نهادن (۲)، فصل دوم – از سلطه تا استثمار و شورش، فصل سوم - عمل رویای بازنمایی سیاسی، فصل چهارم - بازگشت شیء شر قومی، فصل پنجم - به برهوت پسا ایدئولوژی خوش آمدید! فصل ششم – زمستان، بهار، تابستان و پاییز عرب، فصل هفتم – اشغال وال استریت یا خاموشی خشونت بار آغازی نو، فصل هشتم – وایر یا در زمانه بی رخداد چه باید کرد؟ فصل نهم – فراسوی رشک و کین، فصل دهم – نتیجه گیری: نشانه هایی از آینده.

 (۱) وایر مجموعه تلویزیونی ای است که هر فصل آن شامل تجارت غیرقانونی مواد مخدر، سیستم آموزشی مدرسه، رویکرد رسانه‌های خبری و ... می‌شود.  شخصیت ­های سریال اعم از دزد، پلیس، دلال مواد و قاضی شخصیت­ هایی خاکستری هستند. آن ها بنا به شرایطی که در آن قرار دارند عمل می کنند و در این روزمره گی کسی برای نجات یا نابودی بشریت و آزادی کاری انجام نمی ­دهد. بیشتر تبهکاران کاری که انجام می ­دهند، حتی اگر کشتن باشد، فقط برای گذران زندگی است. به گفته­ دیوید سیمون سازنده سریال آنها اسیر  نهاداجتماعی هستند که در آن زندگی می ­کنند که این نهاد به تعبیر ژیژک از طرف سیستم سرمایه داری هدایت می شود. بر این اساس ژیژک در کتاب سال رویاهای خطرناک از خلال بحثی درباره سریال وایر، با این پرسش درگیر می‌شود که چگونه می‌توان با سیستم مبارزه کرد. 

(۲) در فارسی کهن عبارت ور نم نهادن، به معنی آن است که شخصی را بکشند و در زیر خاک پنهان کنند و بر بالای او گل و ریاحین برویانند. (دهخدا - ناظم الاطباء) معنی کنایی این عبارت از نظر غایب شدن است. (برهان قاطع)