هانری کُربَن؛ سائر تفکر عرفانی

^{هانری کُربن در روز چهاردهم آوریل 1903 در شهر پاریس دیده بر جهان گشود. جهت تحصیلات رسمی وارد دانشگاه سوربن شد. او در سال 1925 موفق به دریافت لیسانس فلسفه از آن دانشگاه شد و علاوه بر تسلط بر زبان های کلاسیک اروپایی، با عربی و فارسی نیز آشنا شد و حتی زبان پهلوی را فرا گرفت. از یک طرف او تحت تعلیم اتین ژیلسون، صاحب نظر در فلسفه قرون وسطایی اروپایی در دوران اخیر، آشنا گردید.از طرف دیگر کربن در این دوره، تحت تأثیر فلسفه پدیدارشناسی ادموند هوسرل و فلسفه وجود مارتین هایدگر قرار گرفت و چند اثر مهم تا قبل از جنگ بین المللی دوم را در این حوزه، از آلمانی به فرانسه ترجمه کرد، مانند پدیدارشناسی مرگ هایدگر و یاسپرس و کتاب مابعدالطبیعه چیست؟ از هایدگر. ژان پل سارتر، ورود خود را به عالم فلسفه اگزیستانسیالیسم از هنگام خواندن این ترجمه می داند. در همان دوران او به تلمذ در محضر لویی ماسینیون فرانسوی نیز اشتغال ورزید و با تصوف آشنا شد. روزی در کلاس در، ماسینیون نسخه ای از کتاب حکمت الاشراق سهروردی را به کربن داد و از او خواست تا آن را بخواند. همین عمل، حیات فکری شاگرد جوان را به کلی دگرگون کرد و او را به صرافت انداخت تا به شرق سفر کند. اولین مقاله چاپ شده کربن در سال 1933 در نشریه بررسی های فلسفی در پاریس به طبع رسید، درباره مردم شناسی فلسفی مبتنی بر یکی از آثار فارسی سهروردی بود. در آغاز جنگ جهانی دوم، کربن به منظور بررسی نسخ آثار سهروردی رهسپار استانبول شد و با استفاده از روشی که هلموت ریتر آلمانی به وجود آورده بود، اولین مجلد از مجموعه آثار سهروردی را در سال 1945 به طبع رساند. نخستین مجلد از مجموعه آثار سهروردی شهرت کربن را به عنوان پژوهشگری برجسته مستقر ساخت. در مدرسه تتبعات عالیه دانشگاه سوربن جانشین ماسینیون شد. در سال 1946 او را به عنوان رئیس بخش ایران شناسی موسسه ایران و فرانسه برگزید و سلسله انتشاراتی را تحت عنوان مجموعه کتاب ایرانی آغاز کرد. ورود به عالم فکری ایران، کربن را نه تنها با تصوف از نزدیک آشنا کرد، بلکه او را به مرحله جدیدی از شناخت هدایت کرد و جهان اندیشه متفکرانی همچون سید حیدر آملی و صدرالمتالهین را برای او مکشوف ساخت. برای مدت بیست سال، اول پاییز به ایران می آمد و به تدریس در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران می پرداخت و ضمناً به طبع کتب معتبر فلسفه در مجموعه کتب ایرانی اشتغال می ورزید و به تقویت کتابخانه موسسه ایران و فلسفه سرگرم بود. در پایان فصل خزان، کربن رهسپار پاریس می شد و دروس خود را در دانشگاه سوربن که تقریباً تماماً به عرفان در ایران ارتباط داشت، آغاز می کرد و تابستان را به نوشتن و شرکت در کنفرانس های گوناگون، مخصوصاً مجتمع های سالانه ارانوس می پرداخت. از مجموعه آثار ایرانی مجلدهای گوناگونی به طبع رسیده و در تهران و پاریس در یک زمان نشر یافته است. برخی کتب این مجموعه عبارت است از: مجموعه مصنّفات شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی مشتمل بر: حکمه الاشراق و رساله فی اعتقاد الحکماء و قصه الغربه الغربیه با ترجمه و شرح فارسی در سال 1331، ابن سینا و تمثیل عرفانی در سال 1333، مجموعه در احوال شاه نعمت الله ولی مشتمل بر رساله عبدالرزاق کرمانی و فصلی از جامع مفیدی و رساله عبدالعزیز واعظی به مقدمه ژان اوبن در سال 1335، کتاب عبهرالعاشقین تصنیف شیخ روزبهان بقلی شیرازی (522/606 هجری) بحث در تصوف به فارسی با مقدمه فارسی محمد معین در سال 1337، کتاب المشاعر صدرالدین محمد شیرازی (صدرالمتالهین) با ترجمه فارسی بدیع الملک میرزا عمادالدوله در سال 1342، مجموعه رسایل مشهور به کتاب الانسان الکامل تصنیف عزیزالدین نسفی به مقدمه ماریژان موله در سال 1341، طرح شطحیات شیخ روزبهان بقلی شیرازی (522/606 هجری) متن فارسی در سال 1344، جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام رساله نقدالنقود فی معرفه الوجود از تصنیفات شیخ حیدر آملی با مقدمه عثمان یحیی در سال ۱۳۴۷، مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی با مقدمه سید حسین نصر در سال 1348، المقدمات من کتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم محیی الدین ابن عربی از تصنیفات سید حیدر آملی با مقدمه عثمان یحیی در سال 1353. چنان که از عناوین کتب فوق بر می آید این مجموعه، جوانب گوناگون تفکر فلسفی و عرفانی سرزمین ایران را در بر می گیرد. بررسی آثار کربن، نمایشگر این حقیقت است که او کوشیده است پیوستگی برخی از جوانب جهان شناسی را در ایران، نشان دهد. مقالات کربن درباره سرودشناسی مانوی و مانویت و زیبایی حاکی از تحقیقات او در جنبه فلسفی ایران است. اکثر آثار کربن اختصاص به آثار فارسی عرفا دارد. هانری کُربَن سائر عالم تفکر همواره در دور فلسفه به عرفان و از عرفان به فلسفه سیر می کرد. کُربن هیچ گاه قدم از این سیر بیرون ننهاد. از لحاظ درونی، کربن همواره و پیوسته در طلب ملاقات با پیر و رهبر باطنی بوده است، لذا در بسیاری از نوشته های خود، به بحث درباره رابطه بین ظاهر و باطن و نیز تحلیل آثار بزرگانی همچون سید حیدر آملی و صدرالمتالهین پرداخته است. اگر به آثار کربن درباره شخصیت های برجسته تفکر بنگریم، می بینیم که نوشته های او بیشتر مرتبط به چهار شخصیت برجسته تفکر یعنی ابن سینا، سهروردی، ابن عربی و صدرالمتالهین می باشد. کربن به مطالعه ابن سینایی که در جستجوی حکمت مشرقیه بود، پرداخت. ابن سینایی که سهروردی در مقدمه رساله خود تحت عنوان قصه الغربه الغربیه به او اشاره کرده است. کربن در کتاب خویش به نام ابن سینا و تمثیلات عرفانی برای اولین تصویری دیگر از ابن سینا ارائه داد. این کوشش کربن در بهتر شناساندن ابن سینا، پیش درآمدی بود برای آنچه کربن می خواست درباره سهروردی به جهان عرضه دارد. راجع به هیچ یک از فلاسفه، کربن به اندازه سهروردی مطلب ننوشته است. کربن مقالات متعددی در زمینه جوانب گوناگون حکمت اشراق نوشته و مجموعه رسایل فارسی سهروردی و حکمه الاشراق را به زبان فرانسوی ترجمه کرده است. میرچا الیاده و بعضی دیگر از ادبا و شعرا و هنرمندان از ترجمه ها و تفسیرهای کربن پیرامون سهروردی و جهان شناسی عرفانی بهره های فراوان برده اند. کربن با علاقه خاصی که به عرفان داشت و با درک بیشتر تاریخ تفکر، نمی توانست نسبت به آثار عارف بی همتای اندلس، یعنی محیی الدین بن عربی بی علاقه بماند. همچون استادش ماسینیون که به تصوف در قرون اولیه و شخصیت هایی همچون حلاج دلبستگی داشت. کربن به پیروی از میگول اسین پالاکیوس که با او در اسپانیا ملاقات کرده بود و از مطالعات وسیع او درباره ابن عربی بهره مند شده بود، بیشتر به عرفان حوزه ابن عربی و بسطی که در زمینه های جهان شناسی و علوم خفیه دارد، توجه داشت و پس از مطالعات متعدد، کتابی شیوا پیرامون قوای متخیله خلاق در عرفان ابن عربی نگاشت. علاقه کربن به تصوف در مطالعات متعدد او درباره شخصیت هایی همچون عزیزالدین نسفی و روزبهان بقلی دیده می شود. کربن نه تنها عبهرالعاشقین روزبهان را برای بار اول به صورت منقح به طبع رسانید، بلکه در نوسازی مزار این عارف بزرگ شیراز نیز سهیم بود. دانشمند معروف سوری، عثمان یحیی سال ها با کربن در دانشگاه سوربن به مطالعه و تحقیق پرداخت و در اثر نفوذ کربن، به تحقیق در آثار ابن عربی اشتغال ورزید و با کمک کربن، از بسیاری از کتابخانه های معتبر در کشورهای دوردست همچون مالی و یمن دیدن کرد و توانست اثر محققانه دوجلدی خود را تحت عنوان تقسیم بندی آثار ابن عربی به طبع رساند و سپس به طبع متن منقح کتاب عظیم فتوحات مکیه همت گمارد. عثمان یحیی با کربن در تفحص درباره شروح آثار ابن عربی در ایران همکاری کرد و به کمک او شرح مهم سید حیدر آملی و چاپ اثر بزرگش در عرفان یعنی جامع الاسرار را به طبع رساند. حوزه های فلسفی ابن سینا و سهروردی و ابن عربی پس از چهار قرن تحول فکری در ایران به تلفیق آنها در حکمت متعالیه صدرالدین شیرازی منجر شد. کربن سال ها شرح اصول کافی و حکمت عرشیه و شواهد الربوبیه و مشاعر صدرالمتالهین را در دانشگاه سوربن تدریس می کرد. گرچه ماکس هورتن در آغاز این قرن راجع به صدرالمتالهین کتابی مفصل به زبان آلمانی نوشته بود. کربن مقالات متعددی درباره صدرالمتالهین نوشته و یکی از آثار مهم او یعنی مشاعر را با ترجمه فارسی بدیع الملک، هم به صورت منقح چاپ کرده و هم به زبان فرانسوی ترجمه کرده است. گرچه این چهار عارف برزگ یعنی ابن سینا و سهروردی و ابن عربی و صدرالمتالهین بیش از دیگران مورد توجه کربن قرار گرفته اند، نباید از خدمات ارزنده او به روشن ساختن جنبه های ناشناخته فیلسوفانی همچون محمد بن زکریای رازی و معرفی عرفایی مانند علاء الدوله سمنانی و میرداماد غافل ماند.اثر بزرگ کربن در سرزمین ایرانی در چهار مجلد از سال 1971 تا 1973 در پاریس انتشار یافت. مجلدات این اثر که حاصل چهل سال تحقیقات کربن است به  سهروردی و افلاطونیان ایران، سالکان طریق عشق و مکتب اصفهان اختصاص دارد. کربن فلسفه غربی را از دکارت تا به امروز یک بازی کودکانه با مفاهیم ذهنی می دانست و توانست به رغم مخالفت های گوناگون، اهمیت سنت فکری ایران را به ثبوت رساند.}

^منابع

^{یادی از هانری کربن، گردآوری و تدوین: شهرام پازوکی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، 1382.}

^{مجموعه مقالات هانری کربن، جمع آوری و تدوین: محمد امین شاهجوئی، حقیقت، چاپ 1، 1384.}

^{زائر شرق، گردآوری و تدوین: شهرام پازوکی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، 1385.}

^{فرهنگ اصطلاحات فلسفی عرفانی هانری کربن: فارسی و فرانسه، فروردین راستین و نوذر آقاخانی، فرهنگ معاصر، چاپ 1، 1387.}